اختلال وسواس فکری – عملی و طول درمان آن

علی پسر 9 ساله ای است که کلاس سوم دبستان است و برای ارزیابی و تشخیص ، توسط والدین به متخصص کودک ارجاع داده شده است.

والدین علی از سوالات تکرای و اضطراب او شکایت داشته اند . از حدود دو تا سه ماه قبل ،نگرانی های دائمی راجع به بیمار شدن ، شستشوی مکرر دستها ، چک کردن چندباره کیف مدرسه و درب منزل ، وادار کردن والدین به تکرار کلمات خاص در وی داشته است.

برای مثال ، اگر علی و والدینش در ماشین باشند و در خیابان فردی را ببینند که ژولیده و بیمار به نظر برسد ، او شروع به پرسیدن سوالاتی در مورد امکان بیمار شدن و انتقال میکروب ها از راه دور به او می کند. هر چند اطمینانی که والدین به او می دهند تا حدودی کارساز است ، اما به محض رسیدن به خانه علی به حمام می رود . اوهمچنین در انجام کارهایش همواره شک دارد و به طور دائمی از والدین می پرسد که آیا کار من درست بوده است یا خیر؟حرف من درست بوده است یا خیر؟ وعلی رغم تاکید چندباره والدین به نظر می رسد که او مطمئن نمی شود. بررسی تاریخچه خانوادگی نشان می دهد که خواهر بزرگتر علی رفتارهایی این گونه داشته ولی شدت آن درحدی نبوده که در عملکرد روزانه او تداخل کند و او هیچگاه نیازی به دارو درمانی نداشته است ، علی با تشخیص اختلال وسواس فکری-عملی تحت درمان دارویی و نیز درمان های رفتاری - شناختی قرار می گیرد.


اختلال وسواس فکری – عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری – عملی افکار اضطرابی یا تشریفاتی است که شخص توانایی کنترل آن را ندارد. اگر شما دچار وسواس باشید،شاید از افکار و یا تصورات مداوم و ناخواسته یا نیاز ضروری برای انجام یک سری رفتارهای تشریفاتی خسته شده باشید.

شاید شما دچار وسواس آلودگی و کثیفی باشید و به همین دلیل چندین و چند مرتبه دستانتان را بشویید.شاید احساس کنید که باید به طور مکرر چیزی را چک کنید و یا ترس از آسیب رسیدن به نزدیکانتان را داشته باشید . شاید مدت زمان طولانی صرف شمردن ویا لمس کردن اشیاء اطرافتان کنید و یا به طور مداوم دچار نگرانی از وجود نظم و ترتیب و نقارن در اشیاء باشید و یا افکاری مغایر با باورهای مذهبی تان داشته باشید.

این افکار و تصورات آزار دهنده ، وسواس فکری نامیده می شوند و تشریفاتی که شما انجام می دهیدتا مانع آن ها شوید وسواس عملی،خوانده می شوند.هیچ لذتی در انجام چنین تشریفات عملی وجود ندارد تنها این کار رابرای رهایی از آشفتگی که افکار وسواسی برای شما ایجاد کرده اند ،انجام می دهید.

بسیاری از افراد طبیعی جامعه نیز دچار علائمی از وسواس هستند مانند چک کردن چند مرتبه اجاق گاز قبل از خروج از منزل .ولی اختلال ،زمانی تشخیص داده می شود که این رفتارها حداقل یک ساعت در طول روز دوام داشته باشند و اضطراب زیادی ایجاد کنند و در زندگی روزمره مزاحمت ایجاد کنند.

بسیاری از افراد بزرگسال که دچار این اختلال هستند،می دانند آنچه که انجام می دهند ،بی معنی است ولی نمی توانند جلوی خود را بگیرند، با این وجود برخی افراد بخصوص کودکان دچار وسواس ،نمی دانند آنچه انجام می دهند ، بیش از حد طبیعی است.

وسواس فکری – عملی در مردان و زنان به یک میزان شیوع دارد.وسواس می تواند در کودکی ، نوجوانی و یا بزرگسالی بروز کند ولی میانگین سن بروز آن 13 تا 19 سالگی و یا در سالهای ابتدایی بزرگسالی است. یک سوم بزرگسالان وسواسی ،نشانه هایی از وسواس در کودکی را تجربه کرده اند. سیر رشد اختلال متفاوت است. گاهی اوقات علائم آن بروز می کند و رفع می شوند شواهد نشان می دهد که وسواس فکری –عملی در خانواده ،ارثی است .

افسردگی ویا دیگر اختلالات اضطرابی می توانند با وسواس همراه شوند . علاوه بر آن این افراد از موقعیتهایی که باید با وسواس خود مواجه شوند دوری می کنند.اگر وسواس به میزان زیادی پیشروی کند ، در انجام وظایف شغلی و مسئولیتهای روزانه فرد اختلال ایجاد می کند . ولی در بیشتر موارد این اختلال تا این حد پیشروی نمی کند. در پژوهشی که توسط محققین انجام شده است نشان می دهد که مصرف داروها و رفتار درمانی می تواند به افراد دچار وسواس کمک زیادی کند. ترکیب دو نوع درمان (دارویی و رفتار درمانی) برای بیشتر بیماران مفید است. برخی افراد به یک نوع درمان پاسخ می دهند و برخی دیگر به نوع دیگر درمان پاسخ بهتری را می دهند.داروهای موثر در درمان وسواس ،فلووکسامین (Fluvoxamine) پاروکستین (Paroxetine) سرترالین (Sertraline) فلوکستین­­­­­ ­­­(Fluoxetine) کلومیپرامین (Clomipramine) است.

ثابت شده رفتار درمانی به خصوص رفتار درمانی تحت عنوان مواجهه دادن و منع پاسخ دهی برای درمان وسواس ، مفید است . این کار شامل مواجه کردن شخص با عامل ایجاد مشکل است سپس کمک به فرد در خودداری از انجام اعمال تشریفاتی است. برای مثال دست زدن به شی آلوده و خودداری از شستن دستها نمونه ای از مواجه کردن است. این روش درمانی اغلب برای بیمارانی مفید است که به طور کامل در جلسات درمان شرکت می کنند و البته در مورد افرادی که علاوه بر وسواس دچار افسردگی نیز هستند نتایج چندان مطلوب نیست.


وسواس فکری – عملی در کودکان و نوجوانان


اختلال وسواس فکری – عملی به طور معمول در نوجوانی و یا ابتدای بزرگسالی بروز می کند و به طور متوسط از هر 200 کودک یا نوجوان یک کودک و یا نوجوان دچار وسواس است. وسواس فکری – عملی با تفکرات وسواسی شدید و یا اعمال اجباری همراه است که در زندگی روزمره ، اختلال ایجاد می کند. وسواس ها افکار مداوم ، تکانه ها و تصورات نا خواسته ای هستند که اضطراب و تنش ایجاد می کنند.اغلب این تفکرات ، غیر واقعی و نامعقول هستند.اعمال اجباری ،رفتارهای تکراری و یا تشریفاتی (مانند شستن دستها،مرتب کردن دائمی اشیاء ،چک کردن چیزی چندین و چند مرتبه) و یا اعمال ذهنی (مانند: شمارش ،تکرار برخی واژه ها به صورت زمزمه).

در وسواس فکری – عملی افکار و یا اعمال وسواسی در فرد اضطرب زیاد و یا تنش ایجاد می کند و یا در اعمال روزمره نظیر درس خواندن و یا اعمال اجتماعی و روابط شخص، مزاحمت ایجاد می کند. افکار وسواسی در سنین مختلف کودکی متفاوت هستند و شاید در طول زمان نیز تغییر کنند. کودک دچار وسواس شاید افکاری در مورد صدمه رسیدن به خود و یا اعضای خانواده اش را داشته باشد.

برای مثال کودک به طور اجباری تمام درها و پنجره های خانه را بعد از اینکه والدینش خوابیدند چک می کند تا بتواند از این طریق اضطرابش را کاهش دهد . پس کودک ترس از این دارد که شاید به طور تصادفی یک پنجره یا در باز مانده باشد در حالی کهبه تازگی درها را چک کرده و آنها را قفل کرده است و این کار را به طور اجباری بارها و بارها انجام می دهد.

کودک بزرگتر یا نوجوان وسواسی ترس از بیماری ناشی از آلودگیها ، ایدز و ... را دارد و برای مقابله با این احساس او تشریفاتی را انجام می دهد (رفتارها و عملکردهای تکراری).گاهی اوقات افکار و اعمال اضطرابی با هم متصل می شوند "من می ترسم که اگر چک کردنم یا شستشوی دستانم راقطع کنم،اتفاق بدی بیافتد بنا براین نمی توانم جلوی آن را بگیرم یا اینکه می دانم این کار بی معنا است."

پژوهش ها نشان می دهد که اختلال وسواس فکری اغلب به صورت موروثی است هر چند به این معنا نمی باشد که کودکی که یک والد وسواسی دارد حتما دچار وسواس خواهد شد.مطالعات مجدد نیز نشان می دهد که گاهی وسواس ، با عفونت باکتریایی استرپتوکوکی (گلو درد چرکی) پیشرفت می کند و بدتر خواهد شد و نیز این احتمال وجود دارد کودکی دچار وسواس شود که هیچ سابقه خانوادگثی وسواسی نداشته باشد.کودکان و نوجوانان اغلب در مورد وسواس خود،احساس خجالت و شرمساری ی کنند. بسیاری از آن ها از اینکه بخواهند در رابطه با افکار و رفتارها یشان صحبت کنند تردید دارند . ارتباط موثر بین والدین و کودکان فهم مشکل را آسان می کند تا کودکشان را حمایت کنند . بیشتر کودکان دچار وسواس با ترکیبی از روان درمانی (بخصوص روش شناختی و تکنیک های رفتاری) و مصرف داروها بهبودی می یابند. حمایت خانواده و اطلاعات نیز نکات لازم برای درمان است. درمان آنتی بیوتیکی در مواردی که وسواس در ارتباط با عفونت گلو درد چرکی باشد، موثر است.کمک خواستن از روانپزشک کودک ونوجوان در مورد شناخت مشکلات ناشی از وسواس به اندازه درمان آن ها مفید است.


تاثیرات جانبی داروهای ضد وسواس چیست؟


داروها گاهی تاثیرات جانبی از جمله دل بهم خوردگی، خواب آلودگی ،و سردرد دارند. تاثیرات جانبی خفیف شامل فعالیت زیاد کودکان و نوجوانان است اما تغییر خلق،به شکل خوشحالی غیر معمول ویا افسردگی غیر معمول می باشد. در چنین مواقعی مشاوره با روانپزشک الزامی است.



طول مدت دارو درمانی چقدر است و در طول این مدت توصیه های پزشکی چیست؟



تمام داروهای ضد وسواس به کندی تاثیر می گذارند.دارو زمانی تجویز می شود که میزان وسواس کودک افزایش یافته و در کودک و خانواده او تنش ایجاد کرده باشد. حتی گاهی دو یا سه ماه طول بکشد تا دارو درمانی تاثیرات خود را نشان دهد و البته تاثیرات آن بین حدود 12 هفته تا یک سال بعد از شروع دارو درمانی باقی خواهند ماند. طول درمان وسواس در کودکان به طور دقیق مشخص نیست.بسیاری از متخصصین مصرف به مدت 9 تا 18 ماه رابعد از تشخیص و تثبیت علائم وسواس ،در کودک توصیه می کنند که البته با افزایش خفیف میزان دارو همراه است.بازگشت بیماری در اثر قطع مصرف دارو نسبت به بازگشت آن در اثر قطع درمان رفتاری - شناختی بسیار محتمل تر است . زیرا بیشترین اثر مطلوب ناشی از درمان ترکیبی ، استفاده از دارو و روش های رفتاری – شناختی است.