تکالیف درسی

تاریخ آموزش و پرورش نشانگر این است که تکلیف همواره به عنوان یکی از عوامل مهم در تحقیق یادگیری مطرح بوده است. در هر دوره متناسب با برداشتی که از یادگیری وجود داشته است. شکل و نوع تکلیف نیز متفاوت بوده است. اما امروزه باتعریفی که از یادگیری می شود توقع اهدافی فراتر از آن وجود دارد، به همین دلیل از تکالیف خانه به عنوان تمرینی جهت تثبیت توانایی کسب شده استفاده می گردد.
تاریخچه تکلیف شب
تکلیف شب تعلق به دوران خاصی ندارد و همواره برای دانش‌آموزان، معلمان و اولیا مطرح بوده است. و نظریات موافق و مخالف آن را برانگیخته است. آنان که نظر مخالف دارند تکلیف شب را در سطح ابتدایی کاری بیهوده می دانند و عقیده دارند که کودکان پس از یک روز طولانی و خسته کننده در مدرسه وقتی به خانه می رسند بهتر است اوقات خود را با استراحت بازی و یا اشتغال به یک کار سرگرم کننده و به هر فعالیتی غیر درسی بگذراند. و این طور استدلال می کنند که حجم زیاد دروس و کمبود وقت برای استراحت و تفریح و علاقه خود به درس خواندن تمرکز خود را نیز از دست می دهند و به صورت شاگردانی کسل، بی توجه و مایوس در می آیند.
تاریخچه تکلیف شب در جهان
پروفسور گوردون:
تکلیف شب به عنوان موضوع تربیتی در سال ۱۸۴۲ مورد مباحثه متخصصان علوم تربیتی انگلستان قرار گرفت و در سال ۱۸۹۲ در نخستین شماره های دایره المعارف تعلیم و تربیت آمده است که بچه کمتر از ۹ سال نیاز نیست که تکالیف جدید ی در خانه انجام دهد. بسیاری تکالیف در اوایل قرن بیستم جهت خاصی پیدا کرد و آن بدان جهت بود که ذهن انسان به مثابه عضله ای فرض گردد که می توان به وسیله تمرین های ذهنی با حفظ کردن تقویت گردد و از آن جا حفظ کردن می توانست در منزل صورت گیرد.
بنابراین تکالیف مدرسه به عنوان موضوع مثبتی تلقی شده و بدین ترتیب که تکلیف شب با پشتوانه علمی راهی مدارس شده و جز لاینفک آن گردید.
جن واستونس(۱۹۸۹)پس از مقایسه نگرش دانش آموزان چینی، ژاپنی و آمریکایی به این نتیجه رسیده اند که در کشورهایی که به پیشرفت تحصیلی اهمیت بیشتری داده می شود تکلیف شب نیز از مقام بالاتری برخوردار است.
مقدمه:
تکلیف شب می تواند وسیله ای برای نزدیک کردن و ایجاد صمیمیت بیشتر بین کودکان و اولیا باشد ولی در بسیاری از مواقع در شرایط نامطلوبی انجام می گیرد و در نتیجه موضوعی برای درگیری ها و ناراحتی های خانوادگی می شود.
آمار نشان می‌دهد انجام تکالیف مدرسه در منزل بیشتر از آنکه فایده داشته باشد،می تواند آسیب رسان باشد.
بسیاری از کودکان محیطی آرام برای انجام تکالیف درسی لازم است اما دانش آموزانی نیز وجود دارند که این شرایط بر ایشان کافی نیست و در صورتی تکالیف درسی خود را انجام می دهند که مثلا پدر، مادر یا بزرگسالی در کنارشان حضور داشته باشد و به کارهای آنان نظارت مستقیم داشته باشند. این کودکان در صورت عدم تمایل اولیا به همراهی در این امر، از انجام تکالیف خوداری می کنند .
این امر ناشی از دلایل مختلفی است، از جمله نیاز کودک به توجه بیشتر بزرگسالان یا زمانی نشان دهنده توجه ناکافی. در این صورت شایسته است اولیا در روابط خود با فرزندانشان تجدید نظر کنند و دقت بیشتر را صرف صحبت و توجه به آنها کنند.
گاهی انجام تکالیف درسی برای شاگردان بی معنی و بی فایده به نظر می رسد، زیرا او دقیقا نمی داند چه باید بکند. در این مواقع کمک به کودک به روشن شدن موضوع کمک خواهد کرد یا عدم ارتباط مطالب درسی با زندگی روزانه کودک یکی دیگر از مواردی است که او را نسبت به انجام تکالیف دلسرد می نماید. 
کودک مفید بودن این تکالیف را نمی تواند تشخیص بدهد و باید به او کمک کرد (ارتباط دادن وقایع و تجربیات زندگی خانوادگی با دروس مدرسه است). 
انجام ندادن تکالیف گاه می تواند ناشی از جذابیت محیط اطراف به خصوص بازی با دوستان یا تماشای تلویزیون می باشد.
متأسفانه در برخی از خانواده ها، کودکان به جای شیطنت ، بازی و ... به تماشای تلویزیون مشغولند، به همین امر کم کم کودکان را به تماشای تلویزیون تا آنجا علاقمند می‌کند که میتوان گفت کودکان به برنامه های تلویزیونی عادت کرده اند و در سنین دبستانی و حتی بالاتر کودکان نمی توانند از دیدن برنامه های تلویزیون خودداری کنند و پس به جای انجام تکلیف به تماشای تلویزیون می پردازند. وقتی که والدین با اصرار زیاد کودکان را از دیدن تلویزیون منع می کنند باز هم موفقیتی ندارند. 
معلمانی که در اول سال تحصیلی درباره تکالیف مورد انتظار، نحوه انجام و زمان ارائه آن با دانش آموزان و اولیای آنان مشورت می کنند و به شاگردان اختیاراتی در انجام تکالیف ونحوه ارائه آن می دهند، معمولا در دریافت کیفیت مناسب تکالیف و جلب رضایت شاگردان موفقیت بیشتری دارند .
قوانین یادگیری از نظر روانشناسان
عموم روانشناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت ضمن توجه به اهمیت عامل تمرین و تکرار در یادگیری پایدار بر چگونگی تحقق این مهم تاکید فراوان داشته‌اند. چرا که تمرین و تکرار خود به خود اثری در تکمیل یادگیری نمی تواند داشته باشد. مگر اینکه با انگیزه های درونی و محرک های بیرونی توام گردد. 
" شراندایک " در پی مطالعات وسیع خود پیرامون یادگیری، انسان و حیوان، یادگیری را تابع سه قانون اصلی می داند. یکی از این سه قانون تمرین است.
قوانین یادگیری از نظر شراندایک :
قانون آمادگی: 
یادگیرنده زمانی قادر خواهد بود مطلب یا مهارتی را بیاموزد که از جهات جسمی، ذهی، عاطفی، روانی و اجتماعی آمادگی های لازم را داشته باشد.
قانون نتیجه یا اثر:
هر قدر دانش آموز در فعالیت های آموزشی و انجام تکالیف و تمرینات درسی با احساس خوشایندی مواجه گردد و زمینه ارضای نیازهای ذهنی و روانی او فراهم شود، به یادگیری، تکرار و تمرین‌ آن رغبت و انگیزه بیشتری از خود نشان می دهند و اگر از انجام تکالیف درسی لذتی نبرد، در رفتار او تغییرات چندان مثبتی مشاهده نخواهد شد.
قانون تمرین و تکرار:
ارتباط بین محرک و پاسخ یا استمرار و تکمیل برداشت های ذهنی و آموخته ها در اثر تمرین و تکرار محکم تر شود.
هدف از تمرین هرگز رونویسی یک صفحه از کتاب چندین و چند مرتبه نیست، بلکه مهم آن است که دانش آموز بتواند مطلب مورد نظر معلم را در موارد گوناگون با آمادگی و رغبت به توجه و دقت و به دور از اضطراب و تشویش عجله و شتاب به کار برد.
 اگر تکالیف درسی شاگرد بیش از ظرفیت جسمی، ذهنی و عاطفی او باشد نه تنها کمکی به تکمیل آموخته‌های قبلی نخواهد کرد. بلکه زمینه ایجاد نگرش منفی، احساس تنفر و  گریز نسبت به محیط آموزشی را درونی فراهم خواهد ساخت. 

تاثیر تکلیف در یادگیری:
بدون شک در یادگیری عواملی از تمرین و تکرار، هوش، رشد آمادگی، تجارب قبلی، انگیزه و دقت، ادراک روش یکپارچه یا روابط کل و جزء تشویق و تنبیه موثر می باشد. از این عوامل تمرین و تکرار و مهارت که با موضوع در ارتباط می باشد تاکید و توصیه می شود. تکرار و تمرین های اکتسابی آموزشگاهی سبب یادگیری بهتر و به خاطر سپردن آموخته هاست. اما آنچه که در این ارتباط حائز اهمیت است شیوه و چگونگی تکرار مطالب و تمرین است.
تمرین و تکرار درس در مدارس یا خانه زمانی می تواند قابل استفاده و مفید واقع گردد که عوامل موثر در یادگیری نیز مورد توجه باشد. به عبارت دیگر بدون آمادگی ذهنی، روانی و بدون انگیزه دقت، توجه وادراک صحیح مورد مطالعه، صرف تکرار نمی تواند چندان موثر باشد تغییرات نسبتاً پایدار و دائمی در رفتار یادگیرنده ایجاد کند.  هنگامی که دانش آموزی می خواهد درسی را که معلم در کلاس تدریس نموده در خارج از مدرسه به صورت های مختلف مطالعه نماید چندین بار آن را مجدداً بخواند و بنویسد یا مسائل را چندین بار حل کند این گونه تلاش ها نیز بدون در نظر گرفتن عواملی چون رشد، آمادگی، زیستی، ذهنی و روانی، رغبت و انگیزه نمی تواند کمک موثر بر امر یادگیری و پیشرفت تحصیلی نماید. این روش نیز پر واضح است که اگر موضوع یادگیری یا دریافت های ذهنی در اوقات مختلف و موقعیت های متنوع به گونه ای تکرار نشود فراموش می گردد. اما اگر در انجام تکالیف و درس خواندن تناسب در میان باشد و تکالیف با درک و فهم صورت نگیرد نه تنها نمی تواند موجب یادگیری پایدار شود بلکه سبب فراموشی نیز می گردد.

آیا تکالیف شب یک ضرورت تربیتی است؟
پرفسور اپستین طی مطالعات منسجم در خصوص اهداف تکلیف، تحقیق است که اهداف تکلیف شب را با جامعیت خاصی در هفت مقوله خلاصه و طبقه بندی کرده است.
۱-تمرین: تکلیف به منظور افزایش سرعت، تسلط، تثبیت و حفظ یادگیری و مهارت است.
۲-شرکت فعال: تکلیف به منظور افزایش یادگیری و اشتغال در دانش آموز در فعالیت‌های یادگیری است.
۳-رشد تخصصی: تکلیف شب به منظور پرورش حس مسئولیت شخصی، امانت و صداقت و قدرت مدیریت و زمان بندی، اعتماد به خود و تداوم در امر یادگیری است.
۴-روابط متقابل شاگرد با والدین: تکلیف شب به منظور برقراری ارتباط بین والدین و فرزند در خصوص مهمترین کار مدرسه و امر یادگیری است.
۵-خط مشی مقررات: تکلیف به منظور تأمین دستورات مدیریت، اجرای مقررات مربوط به سیاست کتبی در خصوص کم و کیف تکلیف روزانه و هفتگی است.
۶-روابط عمومی: تکالیف منظور آگاهی دادن به والدین ازآن چیزی می باشد که در کلاس درس بر فرزندان می گذرد.
۷-تنبیه: تکالیف به منظور اخطار و هشدار به دانش آموزان می باشد و این امر به عنوان نوعی یادآوری در خصوص انتظاراتی است که شخص معلم از دانش آموز در مسائل درسی و رفتاری او در کلاس دارد. کاربرد هر یک از اهداف فوق به نوعی به فعالیت آموزشی و یادگیری منجر می شود.
معنی دار کردن انجام تکالیف برای دانش آموزان 
گاه انجام تکالیف برای شاگردان بی معنی و بی فایده به نظر می رسد. زیرا او دقیقاً نمی تواند چه کاری باید انجام دهد و پرسش های معلم برایش مبهم است در این طور مواقع کمک به او در مطالعه دقیق تر سوالات. تشویق او به پرس و جو از یک همکلاس به روشن شدن موضوع کمک خواهد گرفت.
این کمک خواهد در مدرسه خواه در خانه باید به صورت مناسب صورت گیرد، عدم ارتباط مطالب درسی با زندگی روزانه کودک یکی دیگر از مواردی است که او را نسبت به انجام تکالیف دلسرد می نماید.
 کودک مفید بودن این تکالیف را نمی تواند تشخیص دهد و نویدهایی از این قبیل که وقتی بزرگ شوی این معلومات به دردت خواهد خورد، مشکل را حل خواهد کرد. کمک لازم در این مواقع کوشش در ارتباط دادن وقایع و تجربیات زندگی خانوادگی با دروس مدرسه است. 
مثال: برای شاگردان کلاس های اول تا سوم مسئولیت هایی مانند یادداشت کردن پیام های تلفنی در مدرسه فرا می گیرند. تشویق آنان به نوشتن نامه به دوستان و بستگان، نوشتن خاطرات روزانه و از این قبیل به معلوماتی که در مدرسه فرا می گیرد، جنبه عملی می دهد. اکراه در انجام تکالیف گاه ناشی از جذابیت محیط اطراف به خصوص بازی با دوستان یا تماشای تلویزیون می باشد. از طرف نیز اولیای کودک تصویر مثبتی از کار و فعالیت جدی به او ارائه نهاده اند. در این صورت چگونه می توان از کودک انتظار داشت که از کار کردن لذت کسب کند. و حل یک مشکل تا چه حدی می تواند لذت بخش باشد و ارزش این کار را دارد که انسان لذت های زود گذر را فدا کند.
ملاک های تعیین تکلیف
دکتر سیف بر ضرورت تشخیص توانایی های دانش آموزان در دوره های مختلف سنی و نیز در نظر گرفتن تفاوت های فردی میان ایشان تاکید نموده است و می گوید:
حجم تکالیف باید در حد معقول و مناسب با توانایی های دانش آموزان باشد.
در سال های اول مدرسه باید حتی المقدور تکالیف را محدود کرد و شرایطی که امکانات اجازه می دهند بچه ها تکالیفشان را در مدرسه و تحت نظر معلم انجام دهند. با بالا رفتن سطح تحصیلات به تدریج کار خارج از کلاس، تحقیق و کارهای ابتکاری بیشتر می شود تا جائی که در مقاطع دانشگاهی بخش عمده فعالیت های مربوط به یادگیری به عهده دانشجوست نه معلم.
سپس وی می افزاید: لغات تازه ای را که یاد گرفته است تمرین کند و یا بنویسد. مسائل درس ریاضی را که در مدرسه فرا گرفته است در منزل حل کند. بهتر است معلم با شناسایی دقیق توانایی و نیاز بچه ها تکالیفشان را به طور انفرادی تعیین کند. البته معلم زمانی قادر به اجرای روش مذکور خواهد بود که شرایط آموزشی متناسب باشد. مثلاً: تعداد دانش آموزان هر کلاس استاندارد باشد. در حال حاضر مشکل اساسی این است که به علت عدم مهارت در تدریس، تراکم دانش آموزان در مسائل مشابه آن یادگیری آن طوری که باید در کلاس درس انجام نمی گیرد. و معلمین سعی می کنند با دادن تکلیف خیلی زیاد نقایص را برطرف کنند حال آن که در چنین شرایطی تکلیف زیاد نتیجه سوء در بر خواهد داشت.

تناسب نوع تکلیف با نوع درس
اگرچه بر اساس تحلیل آماری اغلب یافته ها می توانیم بگوییم دانش آموزانی که تکالیفشان را انجام می دهند نمرات بهتری دریافت می کنند اما هنوز نکاتی مبهم وجود دارد. نکاتی مانند این که انجام چه نوع و چه میزان تکلیف و از چه درسی برای دانش آموزان موفقیت در بر خواهد داشت و آنچه که محققان تاکنون بدان دست یافته این است که انجام به شکل حل مسئله برای دروس ریاضی و رونویسی و روخوانی (نوع تکلیف) برای درس فارسی مفید و مناسب است برای درس علوم تکالیفی از نوع مطالعه، تحقیق، تهیه مجموعه های طراحی و ساخت انواع وسایل و دستگاه های ساده و ابتدایی مناسب می باشد.

جایگاه تکلیف
تکلیف تمرینی است در زمینه آنچه که دانش آموز در کلاس فرا گرفته و فقط در همین جایگاه می تواند نتیجه یادگیری را برای او در بر داشته باشد. بنابراین استفاده های نابه جایی که از آن به عنوان تنبیه و با نام جریمه داده می شود. از نظر آموزش مردود است، از نظر تربیتی نیز می تواند مورد قبول واقع باشد، زیرا در اصول تربیتی قانون حاکم است که به لزوم وجود تناسب بین جرم و جزاء تاکید می ورزند.
مشکل دانش آموزی که ضمن تدریس معلم با همکلاسش صحبت می‌کند با چندبار جریمه نوشتن از روی درس فارسی یا هر درس دیگر حل نمی شود. زیرا بین خطایی که انجام داده و نوع تنبیهی که معلم برایش تهیه کرده تناسبی وجود ندارد، خطای کودک در حیطه دیگری است و باید در همان حیطه ریشه یابی و اصلاح گردد. حتی در مواردی هم که خطای محصل در زمینه آموزشی و درسی است جریمه دادن مشکلی را حل نمی کند.
در این حالت دانش آموز به جای اینکه به مرور یادگیری درس تمرکز کند به فکر سریع نوشتن و تمام کردن جریمه هاست. ضمناً احتمال می رود که خستگی ناشی از جریمه نوشتن او را از درس بیزار می‌کند.
معلم می تواند با تجدید نظر کلی در روش های تدریس و نیز به وسیله کارکردن بیشتر با این قبیل افراد آن ها را در یادگیری بهتر یاری نماید.

تصحیح تکالیف
با ایجاد عادات روزمره برای محصل می توان نظم را در او پرورش داد. باید روزانه و یا در روز های خاصی از هفته برای او حجم معینی تکلیف مشخص شود و دانش آموز نیز مدت معین و زمان خاصی را برای سایر امور زندگی‌اش در برنامه روزانه خود در نظر بگیرد و در مجموع به برنامه‌هایش نظم و سامان بخشد، لذا لازم است تکالیف دانش آموزان روزانه یا لااقل در روز های خاصی از هفته توسط معلم کنترل شود. زیرا اگر تکالیف به طور منظم کنترل نگردد ممکن است گروهی از دانش آموزان برخی از ایام به تصور اینکه شاید این بار معلم تکالیف را بررسی نکند در انجام آن تعلل ورزند دچار بی نظمی گردند.
از آن جا که تکالیف دانش آموزان پایه اول تحصیلی بیشتر به شکل رونویسی و حل مسائل ریاضی می باشد، دقت شود هنگام کنترل آنها از روش خط زدن استفاده نگردد. علاوه بر کنترل انجام تکالیف لازم است که تکالیف بررسی وتصحیح گردند. زیرا با انجام این روش از معلم ضعف های یادگیری هر دانش آموز و احتمالا ضعف های تدریس خود آگاه می گردند.
 اهداف تکلیف
معلم برای تعیین هر یک از تکالیف هدفی منطقی و مشخص در ذهن دارد. آموزگار باید این اهداف ذهنی را برای دانش آموزان تشریح کند. مثلا به محصل بگوید انجام این تکلیف شما را در درک مطلب مورد نظر یاری دهد.
چنانچه تکالیف با نیازها، علایق و توانایی های دانش آموز، مطابقت داشته باشند، توضیح اهداف تکلیف می تواند از میزان یادگیری و پیشرفت محصل برای خودش و نیز معلم مشخص سازد.

فواید و مضرات تکلیف
انجام دادن تکالیف نقش موثری در تثبیت یادگیری دارد و علاوه بر این بچه ها را مسئولیت پذیر و منظم می کند، به کار مستقل عادت می دهد و با انجام دادن تکلیف خود دانش آموز در یادگیری نقشی فعال ایفا می‌کند.
اما از طرفی آثار منفی خیلی زیادی دارد که یکی از آن ها این است که دانش آموز را از انجام فعالیت هایی که برایش جالب است و اگر تکلیف نداشت نمی توانست انجام دهد، محروم می‌کند. و از طرفی بچه ها برای این که تکلیف شب زودتر تمام شود، دست به کارهایی می زنند که تاثیر منفی از نظر اخلاقی دارد.
مشق دوست خود را به جای مشق خود جا می زنند، خط خوردگی و یا امضا را پاک می کنند و به دروغ می گویند به خدا مشق نوشتیم ولی جا گذاشتیم!
به خصوص وقتی حجم تکلیف زیاد باشد این واکنش ها بیشتر می شود، درنتیجه اگر تکلیف شب و مشق زیاد باشد وسیله ای برای کشف راه های دروغ و تقلب می شود یعنی در واقع بچه ها از قدرت کشف و خلاقیت خود در حل مسئله در این جهت استفاده می کنند.
از طرفی فشار خانواده‌ها به منزله عامل اجبار، فکر شاگرد و نگرش او را به مدرسه و یادگیری تغییر می دهد و تکلیف شب وسیله‌ای برای درگیری در محیط مدرسه و خانه می‌شود.

12 هدف تکلیف
۱-تکرار درس آموخته شده و ثبت آن در ذهن یادگیرنده
۲-تکمیل مطالب خوانده شده
۳-جلوگیری از وقفه در امر آموزش
۴-به فعالیت وا داشتن ذهن یادگیرنده
۵-روشن شدن مزایای مبهم وغیر دقیق درسی
۶-تامل و تفکر بیشتر بر روی مفاهیم درسی.
۷-ایجاد زمینه رقابت سالم بین دانش آموزان.
۸-پرورش نیروی ادراک، فهم و تعقل و درک حقائق و مفاهیم از طریق تجربه شخصی
۹-کسب مهارت و ایجاد زمینه مساعد جهت بروز خلاقیت ها
۱۰- بازآموزی و تمرین در شرایط غیر کلاسی
۱۱-پرورش حس وقت شناسی و اعتماد به نفس
۱۲-ایجاد عادت به استفاده درست و منطقی از اوقات فراغت

انواع تکلیف در مدارس ایران چند تکلیف منزل عمومیت دارد:
 ۱-تکالیف تمرینی ۲-تکالیف تحقیقی ۳-تکالیف رونویسی ۴-تکالیف گسترشی و خلاق که عمدتاً در مدارس تیزهوشان و در برخی موارد در دبیرستان ها به کار گرفته می شود.

 پروفسور دویل و پروفسور باربر که در زمینه تکلیف شب تحقیقاتی را انجام داده اند به نتیجه سه نوع تکلیف شب رسیده اند :
تکلیف تمرینی، تکالیف جهت آمادگی و امتدادی و تفکر خلاق 
تکالیف تمرینی، تحقیقی برای آمادگی ،تکالیف گسترشی با هدف ایجاد تفکر خلاق. یکی از خصوصیات تکالیف گسترشی یا خلاق تمرکز بر تولید چیزهای جدید و بکر است .

حجم تکلیف
انتخاب و نوع تکالیف متناسب با همان درس به تنهایی کافی نیستند و باید به حجم آن نیز توجه شود، زیرا اگر مثلا برای درس فارسی چند صفحه رونویسی تعیین گردد و به علت حجم زیاد کارها از وقت دانش آموز کاسته می شود و نتایج یادگیری مطلوب نخواهد بود.
متوسط انجام تکالیف برای دانش آموزان پایه اول تحصیلی ۲۰ دقیقه است این زمان برای پایه های تحصیلی بالاتر به تدریج افزایش می یابد. در حال حاضر در انتهای هر درس در کتب درسی برخی از پایه های تحصیلی دستور العمل‌هایی برای دانش آموزان جهت انجام تکالیف درج گردیده است که به طور تقریبی حجم تکالیف لازم را برای هر درس مشخص می سازد.دستورالعمل های یاد شده شامل تعدادی پرسش، تمرین رونویسی، آیا می دانید که … می باشد. 
گروهی از معلمین حجم تکالیف تعیین شده را مناسب نمی دانند و با انتخاب خودشان تکالیفی را برای محصلین مشخص می کنند. اکثر معلمان علیرغم سابقه تحصیل یا حرفه خود با تکالیفی بین ۳ تا ۴ صفحه بالاترین درصد را تشکیل می دهد. لازم به یادآوری است که مشق شب به منظور یادگیری بیشتر و عمیق‌تر انجام می شود و این امر بر یکی از قانون های یادگیری استوار است و چنان چه عملی پیامد خوشایندی برای موجود زنده نداشته باشد کم کم خاصیت خود را از دست می دهد. یعنی قانون تمرین همراه با قانون اثر می تواند در تثبیت یادگیری ثمربخش باشد. بدین سبب بر معلم است که تکالیف دانش آموزان را به دقت مورد بررسی قرار دهد. در ضمن ارج نهادن به کار و فعالیت دانش آموزان اشکالات آنان را متذکر گردد.
از دادن تکلیف به صرف بی کار بودن بچه ها در منزل و از آن مهمتر این که از خط زدن تکلیف ها، پاره کردن و یا بررسی تکالیف شب توسط شاگردان دیگر جداً خودداری ورزد.

رابطه تکلیف شب با میزان هوش و استعداد دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی آنها
براساس قانون آمادگی یادگیرنده زمانی قادر خواهد بود مطالب یا مهارتی را بیاموزد که از جهت مهارت جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی آمادگی های لازم را داشته باشد. 
متاسفانه معلمین مقاطع مختلف اکثراً بدون در نظر گرفتن بهره فردی و تفاوت های هوشی دانش آ‎موزان به شکل قالبی به آنها تکلیف می دهند و از تمام آنها به یک میزان انتظار پیشرفت تحصیلی دارند. در دادن تکلیف شب به هر دانش آموز باید به بهره هوشی توجه شود، زیرا دانش آموزان یک کلاس درس در حقیقت هیچ کدام مثل هم نیستند.
در مجموع دانش آموزان یک کلاس افرادی با بهره هوشی ۷۵ تا ۱۴۰ وجود دارد که بی شک همه آنها به یک اندازه نیاز به تکلیف شب ندارند.
در مورد پیشرفت تحصیلی هم علاوه بر انجام دادن تکلیف باید به وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دانش آموزان توجه کرد. پیشرفت تحصیلی یعنی اینکه یادگیری به طور عمیق در فرد ایجاد شده باشد، به طوری که او بتواند برای مدت طولانی مطالب آموخته شده را به خاطر آورده و بنابراین طبق این تعریف حفظ کردن مطالب درسی، پیشرفت تحصیلی به حساب نمی آید.
بلکه پیشرفت تحصیلی زمانی حاصل می شود که دانش آموز مطالب را ببیند، بنویسد، بسازد و آزمایش کند، در این صورت می توان گفت که دانش آموز پیشرفت تحصیلی داشته است.
آزمون های پیشرفت تحصیلی با نامهای مختلف امتحانات آمادگی، امتحانات ثلث، امتحانات نهایی و هم چنین امتحانات میان ترم و پایان ترم از سال های نخست آموزش رسمی گرفته تا پایان تحصیلات دانشگاهی از فعالیت های مهم آموزشی و پرورشی، معلمان و سایر مربیان به حساب می آید.

تعیین تکلیف منزل هم مثل تدریس، هنر می خواهد:
ساختار یک درس از اجزایی نظیر عنوان، متن، تصاویر و اشکال و فعالیت ها یا تمرین های پایانی درس تشکیل شده است.
ممکن است سازماندهی برخی از دروس بر اساس برنامه مبتنی بر فعالیت صورت گرفته باشد. این دروس غالباً فاقد از تمرین های پایانی هستند. اما آنچه که به نام تمرین، پرسش یا کار عملی یا فعالیت هایی که انتظار می رود دانش آموز در منزل انجام دهد، تحت عنوان تکلیف شب نیز نام برده می شود.
معلمان باید به مدت زمانی که دانش آموزان صرف مطالعه و پاسخگویی به درس‌های گوناگون می کنند، توجه کنند تا تکلیف حالت ملال آوری به خود نگیرد. و اعتراض والدین را بر نیانگیزد و نتیجه ای که گرفته می‌شود این است که معملمان از تکالیف مختلف مانند تکلیف تمرینی، آمادگی و تحقیقی استفاده کنند و به دانش آموزان تکالیف بی جا و یکنواخت و رونویسی ندهند.
تکلیف شب به عنوان یک تجربه یادگیری
در فرایند آموزش و پرورش تکالیف شبانه به خارج از مدرسه به عنوان یک مسئله جدی و در عین حال غامض مورد بررسی صاحبان اندیشه در سطح بین الملل واقع گردیده است.
پروفسور «دویل» و «باربر» تحلیل نموده و اهداف نوین تکلیف را مطرح و کالبد شکافی کرده اند. سپس به کارآیی تکلیف شب در خصوص موقعیت تحصیلی. ایجاد انگیزه در دانش آموزان، بازخورد معلمان و مشارکت والدین انجام تکالیف شب در دوره های مختلف تحصیلی پرداخته‌اند.
آنان توجه نموده اند که تکلیف شب باید یک تجربه با معنای یادگیری را فراهم کند تا از نقش مکانیکی آن جلوگیری کند.
دلایلی برای دادن تکلیف شب:
۱-فایده و سودمندی آن به عنوان یک نظام دهنده فکر و اندیشه
۲-نقش آن به عنوان رفع کننده محدودیت های زمانی به منظور ارائه حجم بیشتر مطالب درسی
۳-توانایی تکلیف شب در پرورش قوه ابتکار، استقلال و مسئولیت دانش‌آموز
۴-ارزش در تقویت و تکمیل کار انجام شده در خارج از مدرسه.
۵-توانایی تکلیف شب در نزدیک کردن خانه و مدرسه به یکدیگر
بعضی از پژوهشگران در تحقیق به این نتیجه رسیدند که بیشترین تاثیر تکالیف شب بر موقعیت تحصیلی، مربوط به تکالیف است که با پیشنهادهای معلم یا نمره داده همراه است.

اثرات مثبت تکلیف شب:
-پیشرفت در یادگیری سریع
-به خاطر سپردن بهتر دانش حقایقی و اطلاعاتی
-درک بیشتر
-تفکر انتقادی بهتر، تشکیل مفاهیم، پردازش اطلاعات
-تقویت و غنی سازی برنامه درسی
اثرات تحصیلی بلند مدت
-اشتیاق یادگیری در اوقات فراغت
-بهبود طرز تفکر نسبت به مدرسه
نظریات مختلف درباره تکلیف شب:
خانم دکتر فردوسی (روان شناس بالینی) :در دادن تکلیف شب باید توان دانش آموز مد نظر قرار گیرد. در غیر این صورت تکلیفی می‌تواند محصل را تا مرز بیزاری از مدرسه سوق دهد، علت عدم انجام تکلیف عبارت است از زیاد بودن وقت گیر بودن و خارج از حد توان بودن و یا ضرورت نداشتن برای دانش آموز، ترس از سخت گیری و تنبیه معلم.
دکتر شریعتمداری: تا پایان سال سوم نیازی به دادن تکلیف شب برای دانش آموز نیست. زیرا حجم کار بسیار اندک است و در طول ساعات کلاس معلم به راحتی قادر است از عهده‌ی آموزش بر آید. اگر معلم احساس کند درصدی از دانش آموزان ضعیف هستند باید برای این عده تکلیف بدهد در این جا نیز باید تکلیف به اندازه ای باشد که اوقات فراغت، استراحت و تفریح برای محصل باقی بماند.
دکتر یوسف  کریمی(استاد دانشگاه علامه طباطبایی) فواید تکلیف شب: 
۱-تکرار مطلب آموخته شده و تمرین آنها به منظور تثبیت آموخته ها
۲-احتمال تعلیم آموخته ها و یافتن بینش های تازه و اضافی
۳-تقویت انضباط فردی و خود نظم دهی
۴-آموختن صبر و حوصله و ثبات و استقامت
۵-پر کردن اوقات فراغت شاگردان به شکل سالم
آقای دکتر قاسم قاضی(استاد دانشگاه): در دادن تکلیف شب به هر دانش آموز به بهره هوشی وی توجه شود زیرا دانش آموزان یک کلاس در حقیقت هیچ کدام مثل هم نیستند.
دلیل مخالفت برخی از اولیا و مربیان تعلیم و تربیت :
تکالیف درسی خانه به خصوص اگر پیچیده و سنگین باشد می تواند تبعیضات اجتماعی را تشدید کند، زیرا تنها دانش آموزانی که از داشتن پدر و مادری تحصیل کرده و محیط خانوادگی مطلوبی بهره‌مندند می توانند در محیطی آرام و پر انگیزه برای انجام تکالیف کار کنند و از نظرات و کمک اولیای خود که دچار مشکل می شوند برخوردار می‌گردند. بدیهی است چنین امکانی برای دانش آموزان متعلق به قشر محروم جامعه وجود ندارد. و در عوض عده ای موافق دادن تکلیف شب هستند.
وقتی که با معلمان درباره تکلیف شب صحبت می کنیم اغلب آنان عقیده دارند که این اولیای دانش آموزان هستند که بر دادن تکلیف درسی در خانه تاکید دارند. نتیجه یک همه پرسی که چندی پیش توسط یک روزنامه فرانسوی درباره تکلیف شب انجام گرفت معلوم داشت که بسیاری از معلمان عقیده دارند که کودکان و نوجوانان علاقه مند به تکالیف درسی در خانه هستند و به شرط این که طولانی نباشد بنابر عقیده این معلمان، تکلیف شب باعث مداومت ارتباط بین مدرسه و شاگردان می شود و یا مانع می گردد که بچه ها در بازگشت به خانه مدرسه وظایف تحصیلی خود را فراموش کنند.
اولیایی که موافق تکلیف شب هستند آن را وسیله ای برای تشخیص توانایی های درسی فرزندانشان می دانند و معتقد هستند که با نظارت به تکالیف متوجه می شوند که آنان تا چه حد مطالب را آموخته چه کمبودهایی دارند این قبیل اولیا معتقدند که تکالیف درسی شاگردان می تواند وسیله ای برای برقراری ارتباط بین خانه و مدرسه باشد، زیرا اولیا از طریق نظارت بر تکالیف متوجه می شوند در مدرسه چه می گذرد و چه تغییراتی در محتوا روش و برنامه های درسی داده شده است. این امر باعث می شود که آنان در مواردی به مدرسه رجوع کنند و معلم فرزندانشان را ملاقات کنند.
تاریخ آموزش و پرورش نشان گر این است که تکلیف همواره به عنوان یکی از عوامل مهم در تحقیق یادگیری مطرح بوده است. در هر دوره متناسب با برداشتی که از یادگیری وجود داشته است شکل و نوع تکلیف نیز متفاوت بوده است. اما امروزه با تعریفی که از یادگیری می شود توقع اهدافی فراتر ازآن وجود دارد. به همین دلیل از تکالیف خانه به عنوان دلیل تنوع دیدگاه ها در زمینه تعلیم و تربیت نظریه های متفاوتی در خصوص تعیین تکلیف خانه برای دانش آموزان وجود دارد.
دانند دکتر علی سیف (روانشناس پرورشی) : وی اظهار می دارد بخش عمده یادگیری باید در کلاس انجام شود و فعالیت های درسی خارج از مدرسه باید مکلمل یادگیری فعالیت های مدرسه باشد. در شرایطی توضیحاتی که در کلاس داده می شود برای یادگیری بعضی از دانش آموزان کفایت می‌کند. اما بعضی دیگر ممکن است چنین نباشد و لذا نیاز به تمرین و مرور بیشتری داشته باشند که د راین صورت می توان با دادن تکالیفی متناسب با نیاز هر دانش آموز او را در این امر یاری کرد.
دکتر سیف بر ضرورت تشخیص توانایی های دانش آموزان در دوره های مختلف سنی و نیز در نظر گرفتن تفاوت های درسی میان ایشان تاکید نموده است وی می گوید: حجم تکالیف باید در حد معقول و متناسب با توانایی های دانش آموزان باشد. در سال های اول مدرسه باید حتی المقدور تکالیف را محدود کرده و در شرایطی که امکانات اجازه دهد بچه ها بیشتر تکالیفشان را در مدرسه و تحت نظر معلم انجام دهند. با بالا رفتن سطح تحصیلات در تدریس نیاز به کار خارج از کلاس بیشتر می شود تا جایی که در مقاطع دانشگاهی بخش ععده فعالیت های مربوط به یادگیری به عهده دانشجوست نه معلم. وی می گوید: تکلیف باید بیشتر جنبه حل مسئله داشته باشد و یا تمرین آن چه در مدرسه یاد گرفته شده است باشد. 
عمده روانشناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت ضمن توجه به امنیت عامل تمرین و تکرار در یادگیری های پایدار بر چگونگی تحقق این امر تاکید فراوان داشته اند چرا که تکرار یا تمرین خود به خود اثری در تکمیل یادگیری نمی تواند داشته باشد مگر این که با انگیزه های درونی و محرک های بیرونی توام گردد.
بدون تردید از جمله عوامل موثر در یادگیری، تکرار و تمرین و مهارت است و تکرار اکتسابهای آموزشگاهی سبب یادگیری بهتر و به خاطر سپردن آموخته هاست، اما آنچه که در این ارتباط حائز اهمیت می باشد چگونگی تکرار مطالب و تمرین سرمشق هاست و بدیهی است تمرین یا تکرار درس های آموزشگاهی زمانی می تواند مفید واقع گردد که عوامل موثر در یادگیری نیز مورد توجه باشد. یعنی بدون آمادگی ذهنی و روانی و بدون انگیزه، دقت، توجه و ادراک صحیح موضوع مورد مطالعه، صرف تکرار نمی تواند چندان موثر واقع شده، تغییرات نسبتاً پایداری در رفتار یادگیرنده ایجاد کند. بنابر آن چه که در فرایند یادگیری موثر است می بایست در امر تکرار و تمرین یادگیری های نخستین نیز مورد نظر باشد. این نظر پرواضح است که اگر موضوع یادگیری یا دریافت های ذهنی در اوقات مختلف و موقعیت های متنوع به گونه ای تکرار نشود، فراموش می گردد زمان از جمله عوامل موثر در فراموشی سریع است.
دکتر علی سیف در مورد اهمیت و نقش تکلیف در تحقق یادگیری معتقد است: علاوه بر کنترل انجام تکالیف لازم است که تکالیف بررسی و تصحیح گردند زیرا با انجام این روش معلم از ضعف های یادگیری هر دانش آموز و احتمالاً ضعف های تدریس خود آگاهی یابد. 
مشق شب به منظور یادگیری بیشتر و عمیق تر انجام می شود این امر بر یکی از قانونهای یادگیری (تکرار و تمرین) استوار است. و چنانچه عملی پیامد خوشایندی برای موجود زنده نداشته باشد کم کم تکرار خاصیت خود را از دست می دهد.  یعنی قانون تمرین همراه با قانون اثر می تواند در تثبیت یادگیری ثمربخش باشد. بدین سبب بر معلم است که تکالیف های دانش آموزان را به دقت مورد بررسی قرار می دهد و ضمن ارج نهادن به کار و فعالیت دانش آموزان اشکالات آنان را متذکر گردد.
 21 روش برای علاقه مند کردن به انجام تکالیف درسی
1- زمان انجام تکالیف درسی یک زمان از پیش برنامه ریزی شده و اختصاصی است که در طول آن زمان فرزندتان باید تکالیف خود را انجام دهد و باید درک کند که در این زمان بازی کردن، صحبت با دیگران، تماشای تلویزیون را خاتمه دهد و به محل انجام تکالیف برود. 

2- برنامه ریزی روزانه برای طول هفته نوشته شود، که در کودکان زیر کلاس سوم، والدین این کار را انجام داده و برای دانش آموزان سوم تا دوم راهنمایی با همکاری والدین و خود کودک و از دوم راهنمایی تا آخر دبیرستان خود محصل باید زمان برنامه ریزی ها را مشخص کند. 

3 -بهترین زمان را به انجام تکالیف اختصاص دهید. برای کودکانی که تکالیف را سریع و بی توجه انجام می دهند زمان اجباری انجام تکالیف را مشخص نمایید و در صورت امکان تکلیف را ارزیابی کنید. بدین طریق بچه در می یابد که اگر تکلیف را غیر مسئولانه انجام دهد به او وقت آزاد جایزه داده نخواهد شد. 

4- شاگردان بزرگتر را تشویق کنید تا از برنامه ریزی هفتگی استفاده کنند. به کودک بیاموزید هر وقت به وی تکلیف داده می شود، باید برنامه درسی اش را با دقت یادداشت کند تا بتواند آن را صحیح انجام دهد. 
5- از کمک کردن به فرزندتان برای انجام تکالیف درسی خودداری کنید. برخی والدین با انجام دادن تکلیف درسی فرزندان، این باور را در وی تأیید می کنند که او خودش نمی تواند کارش را انجام دهد. 

6 - به فرزندتان بگویید که از او انتظار دارید تکالیفش را خودش انجام دهد؛ هر چند این تکالیف مشکل است ولی اگر کمکی از دستتان بربیاید کوتاهی نمی کنید. هر چه کودک بزرگتر می شود و به کلاس بالاتر می رود، میزان استقلال فردی انجام تکالیف درسی را بیشتر کنید.
7- فرزندان برای انجام تکالیف درسی باید دارای محیط آرامی باشند، آنان نمی توانند تکالیف خود را جلوی تلویزیون یا هنگامی که با تلفن صحبت می کنند انجام دهند. یا وقتی که حواسشان توسط خواهر و برادرهایشان مشغول می شود نمی توانند تکلیف خود را انجام دهند؛ بنابراین، با رعایت نکات زیر می توانید آنان را به انجام دادن تکالیف علاقه مند سازید. 
8- محل انجام تکالیف باید دارای نور کافی باشد و از حواس پرتی کودک هنگام انجام تکالیف خودداری کنید چون برای تمرکز حواس وقت لازم است. 
9- میز تحریر فرزندتان را به آنچه برای انجام تکالیف نیاز دارد تجهیز کنید (مداد، خودکار، نوار چسب، قیچی، خط کش، گونیا، پرگار، کاغذ چک نویس، فرهنگ لغت، تقویم رومیزی و...) تا برای پیدا کردن وسایل مورد نیازش دست از کار نکشد. 
10- تکلیف درسی باید به موقع انجام شود؛ درگیر شدن شما در برنامه ریزی جهت انجام تکالیف بسیار مهم است و کودک باید در انجام کارهای درسی و غیردرسی نظم پیدا کند.

11- نظارت بر حسن انجام تکلیف را داشته باشند؛ به فرزند خود دلگرمی بدهید که می تواند به صورت غیر وابسته و مستقل عمل کند.
12- برانگیختن فرزندان در جهت انجام دادن کارشان بهترین وجه است. بچه ها به تحسین اهمیت می دهند، تحسین به ویژه برای بچه هایی که به سختی برانگیخته می شوند، اهمیت دارد. به خاطر داشته باشید که تحسین شما می تواند در ایجاد احترام به خود، در فرزندتان و نیز کمک به او در کسب رفتارهای مناسب جهت انجام تکالیف اثر زیادی داشته باشد.
13- تلاش های فرزندانتان را به طور مستمر تحسین کنید؛ مثل :«از اینکه تکلیف درسی ات را هر روز به موقع شروع می کنی خوشحالم.» و «واقعاً به خاطر اینکه تکالیف درسی ات را بدون کمک دیگران انجام می دهی خوشحالم.» یا «از اینکه توانسته ای غلط املایی را کمتر کنی خوشحالم؛ چقدر زحمت می کشی.» به خاطر داشته باشید که در آغوش گرفتن یا دستی به شانه او زدن، اثر پیام شما را افزایش خواهد داد.
14- از تشویق های مورد علاقه کودکان جهت افزایش انگیزه در انجام تکالیف استفاده کنید. مثل پارک رفتن و مهمانی رفتن. حتی می توانید از تشویق های ساده استفاده کنید؛ حداقل زمان لازم برای بدست آوردن جایزه برای کودکان ابتدایی سه تا پنج روز، برای راهنمایی یک تا دو هفته و برای بچه های دبیرستان دو تا چهار هفته است؛ بدین صورت که یک جدول یا مربع مشخص کنید. هر موقع که تکلیف انجام گرفت یک مربع را پدر یا مادر امضاء کند و هر موقع به 10 مربع رسید جایزه ای با توجه به سن کودک برای وی در نظر بگیرید.
15- اگر فرزندانتان تکالیف درسی شان را انجام نمی دهند با آن ها ارتباطی قاطعانه برقرار کنید.مشاجره با فرزندان موقعیتی است که بردی به همراه ندارد. صحبت های خصمانه فقط آنان را تحقیر می کند. این صحبت ها اعتماد به نفس آن ها را ضایع می کند. داد و بیداد کردن با فرزند در واقع عصبانیت و عدم کارایی شما را نشان می دهد نه قدرتتان را و در نهایت باعث می شود که اصلاً به حرف های شما توجه نکند. اگر شما در موضع قدرت قرار دارید، باید قاطعانه انتظارتان را مطرح کنید و مجبور نیستید مشاجره کنید.
16- به فرزندتان روشن و قاطع بگویید که انتظار دارید تکالیف را مسئولانه انجام دهد. در برابرش بنشینید و درست به چشمانش نگاه کنید، انتظاراتان را آرام و قاطع بیان کنید «در این خانه مهم ترین مسئولیت تو این است که تکالیف درسی ات را انجام دهی. باید تکالیفت را در زمان انجام تکالیف روزانه، و در حد توانت به بهترین وجه انجام دهی.»
17- با فرزندانتان مشاجره نکنید و درخواست خود را مکرر و با قاطعیت تکرار نمایید. در برابر هر بهانه ای که فرزند برای انجام ندادن تکالیف می آورد درخواست خود را قاطعانه تکرار کنید. در برخورد با فرزندان، موضع خود را حفظ کنید. آن ها باید بفهمند که شما مشاجره نخواهید کرد و شاهد انجام تکالیف درسی آن ها خواهید بود. باید مثل والدین قدرتمند با صبر و حوصله با فرزندتان ارتباط برقرار کنید و از او بخواهید که هیچ کار دیگری نباید بر انجام تکالیف درسی اش پیشی بگیرد. ایستادگی شما به نفع وی است.
18- به فرزندتان بگویید که انتخاب با اوست اگر علاقه مند است که از امتیازات روزانه مثل تلویزیون تماشا کردن، بیرون رفتن، تلفن به دوستان و... استفاده کند اول باید تکالیفش را انجام دهد و قبل از اتمام کامل تکالیف نمی تواند از پشت میز خارج شود. از تهدیدهای بی معنا که عملی نیستند خودداری نمایید:مثل «خودت می دانی اگر تکلیفت را انجام ندهی چه می شود، اگر به کارهایت نپردازی تنبیه خواهی شد.»
19- روی خواسته هایتان پافشاری کنید و مصالحه نکنید هر چند کودک با ترفندهای خود حس ترحم شما را برانگیزد. بعضی کودکان با گریه کردن و اظهار عجز نمودن، عصبانیت، داد و بیداد کردن یا با اظهار بی تفاوتی نسبت به خواسته شما واکنش نشان می دهند؛ اما شما با صبر و بدون عصبانیت روی درخواست خود پایدار باشید.
20- تکلیف درسی حلقه ارتباطی بین خانه و مدرسه است در نتیجه معلمین باید همیار شما در مدرسه باشند. در مواردی مشکلات تکلیف درسی فرزندانتان را می توان با یک تلاش هماهنگ شده بین شما و معلم حل کرد. معلمان خوب علاقه مندند تا از مشکلات شاگردانشان اطلاع داشته باشند. معلمان نظرات شما را با اشتیاق می پذیرند و از تبادل اطلاعات و ایده ها استقبال می کنند. بنابراین اگر کودک تکالیف درسی اش را انجام ندهد با معلمش تماس بگیرید. ممکن است کودک ناتوانی در یادگیری یا حواس پرتی داشته باشد.
21- اگر فرزندتان تکالیفش را به منزل نمی آورد یا به اتمام نمی رساند با معملش تماس بگیرید و با وی مشورت کنید. از معلم کودکتان بخواهید که کلیه تکالیف درسی را در یک جدول با تاریخ برای شما بنویسد. اگر هم فرزندتان تکالیف درسی اش را سر هم بندی می کند یا در انجام تکالیفش عادت های نادرستی دارد، بازهم با معلمش تماس بگیرید. کودک باید مطمئن شود که شما با معلمش هماهنگ هستید و معلم از شما خواسته که در این زمینه به وی کمک کنید.