خواب در کودکان دارای اتیسم

مسعود ریاحی، کارشناس ارشد مشاوره، عضو تیم پژوهش بازی دان

رؤیای ِضمیر ِ بیدار - خواب در کودکان دارای اتیسم

منطقه‌ای از مغز وجود دارد که برای جنبه‌هایی از یادگیری اجتماعی مانند تماس چشمی و پاسخ‌دهی عاطفی اختصاص داده شده‌اند. وقتی این مناطق به‌درستی کار کنند، کودک به‌طور طبیعی، به تجارب اجتماعی کشیده می‌شود و به‌راحتی زبان و ارتباطات اجتماعی را می‌آموزد. این مناطق کلیدی مغز که برای زبان و تعامل اجتماعی تخصصی هستند، در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم عملکرد کمی دارند. همچنین به نظر می‌رسد که در مغز این کودکان، اتصالات کمتری بین مناطق خاصی از مغز وجود دارد؛ مثلا بین مناطق حسی مغز که اختصاصا برای تشخیص صداها و تصاویر و لمس است، اتصالات به‌اندازه کودکان عادی نیست.

از طرفی، مناطق تفکر در مغز که برای درک، ساخت معنا از صداها، تصاویر و تحریکات لمسی، اختصاص داده شده‌است، با همدیگر اتصالات عادی ندارند. به‌طورکل، کودک مبتلا به اتیسم، انسان‌ها و اشیا را در محیط تجربه می‌کند؛ اما در ساختن معنایی از این تجربیات مشکل دارد، مخصوصا درباره تجربیاتی که مربوط به یادگیری اجتماعی و ارتباط باشد. علاوه‌بر تفاوت ساختار مغز و کارکرد آن در مواردی که ذکر شد، مغز افراد مبتلا به اتیسم، در برخورد با پدیده خواب نیز دارای تفاوت‌های زیادی است که نمود آن را می‌توان در مشکلات بسیاری که این افراد در به خواب‌رفتن یا خواب آرام و عمیق با آن روبه‌رو هستند، مشاهده کرد، به‌طوری‌که تخمین زده شده، نیمی از این افراد دست‌کم یک مشکل در خواب دارند. این مسئله به این معناست که نیمی از والدین افراد مبتلا به اتیسم هم اختلال خواب دارند؛ چراکه وقتی کودک مشکل خواب دارد، به‌ناچار خواب والدین هم دچار اختلال می‌شود.

در میان مشکلات خوابی که والدین گزارش می‌دهند، تأخیر در به‌خواب‌رفتن، شب‌بیداری، بیداری اولیه، تنگی‌ نفس در خواب (تنفس دشوار هنگام خواب) و کاهش نیاز به خواب، بیش‌ازهمه به چشم می‌خورد.

تحقیقات نشان می‌دهند که اختلالات طیف اتیسم، احتمالا با اختلال در ژن‌هایی همراه است که چرخه خواب و تولید ملاتونین را تنظیم می‌کنند. ملاتونین، یک ماده شیمیایی در مغز است که به‌وسیله غده صنوبری ترشح می‌شود و ریتم شبانه‌روزی ازجمله چرخه خواب را تنظیم می‌کند.

اختلالات خواب در کودکان ازجمله کودکان مبتلا به اتیسم، با نقص توجه، مشکلات حافظه و مشکلات رفتاری همچون کج‌خلقی و پرخاشگری ارتباط دارد. شایع‌ترین مشکل خوابی که والدین این کودکان گزارش داده‌اند، بی‌خوابی است. احتمالا اگر توصیه‌های رایج را برای بهترخوابیدن در صفحات مجازی و کتب جست‌وجو کرده باشید، عموما توضیح بدیهیات هستند و بس و اینکه چرا عموم افراد با دانستن این توصیه‌ها هنوز نمی‌توانند خواب راحت و به‌موقعی داشته باشند، جای بررسی دارد. شاید ساده‌ترین پاسخ به این مسئله، اجرانکردن همین بدیهیات پیش‌پاافتاده باشد که حتی آنقدر ساده هستند که به‌اشتباه ساده‌انگارانه برداشت می‌شوند. پس بهتر آن است که به‌‌دنبال توصیه‌های دراماتیک و من‌درآوردی و ماوراءالطبیعه نباشیم. آکادمی اطفال آمریکا درباره بهداشت خواب کودکان دارای مشکلات رشدی، توصیه‌هایی را ارائه می‌دهد، ازقبیل:

1)فراهم‌آوردن محیط خواب برای راحتی کودک ازنظر درجه حرارت، میزان روشنایی، تشک، بافت پتو و...

2)از آنجا که حتی مقدار کمی روشنایی، ترشح ملاتونین را متوقف می‌کند، محیط خواب را تاریک کنید.

3)تنظیم برنامه خواب‌ و بیداری، که شامل زمان‌هایی منظم برای چرت‌زدن و خواب‌های کوتاه در طول روز، برنامه منظم برای رفتن به رختخواب و برنامه منظم برای بیدارشدن است؛ کودک هر شب رأس ساعت مشخصی بخوابد و رأس ساعت مشخصی بیدار شود. درکل، بهتر است تغییرات ساعت خواب و بیداری بیشتر از یک ساعت نباشد.

4) طرح‌ریزی برنامه‌ای برای تأمین آرامش قبل از خواب؛ چراکه این کودکان به‌راحتی و با کوچک‌ترین محرک، آرامششان را ازدست می‌دهند. از فعالیت‌های غیرمنتظره، سروصدای بیش‌ازحد، بازی‌های پرشور و حال و خوردن وعده‌های غذایی سنگین قبل از زمان خواب، باید پرهیز کرد و به‌جای آن، اجرای این اعمال آرام‌کننده را در دستور کار قرار داد: حمام‌کردن (باعث افزایش تدریجی دمای بدن و آمادگی برای خواب می‌شود)، خواندن لالایی، حضور یک اسباب‌بازی یا پتوی آشنا برای کودک، ماساژ و نوازش آرام و پخش آهنگ‌های ملایم.

5)نبود تلویزیون در اتاقی که برای خوابیدن فرد درنظر گرفته شده است (باور اشتباه و رایجی وجود دارد که تلویزیون می‌تواند نقش لالایی داشته باشد).