سرعت رشد زبان در کودکان متفاوت است . بعضی از کودکان زودتر زبان باز می کنند و شروع به حرف زدن می کنند اما برخی از دیر حرف زدن را یاد گرفته است .
از بزرگترین آرزوی هر پدر و مادری شنیدن کلمه ی “مامان ، بابا” از دهان کودک است . اما باید بدانید رشد مهارت های زبانی فرآیند بلند مدتی است که از ساده ترین مرحله مانند تولید صداهای بی معنی شروع می شود و تا پیچیده ترین مرحله مانند تعریف یک داستان خیالی از جانب کودک ادامه پیدا می کند .
تحقیقات نشان داده است به طور کلی دختر بچه ها در رشد زبان یکی دو ماه از پسر بچه ها جلوترند و برخی اختلالات زبان و گفتاری مانند اختلال در تلفظ ، لکنت زبان در پسران بیشتر از دختران دیده می شود.
نشانه های وجود مشکل احتمالی در حرف زدن کودک
باید نسبت به کودکی که به صداها پاسخ نمی دهد یا نمی تواند با در آوردن صدا، منظور خود را برساند، دقیق باشید. (بین 12 تا 24 ماهگی)
اگر در کودکتان موارد زیر را می بینید آن را پشت گوش نینداخته و پیگیر باشید:
استفاده نکردن از اشاره و ادا مثل تکان دادن دست در هنگام خداحافظی تا 12 ماهگی.
استفاده از ایماء و اشاره در ارتباطات به جای به کارگیری کلمات تا 18 ماهگی.
داشتن مشکل در تقلید صدا تا 18 ماهگی.
داشتن مشکل در فهم درخواست های کلامی ساده و انجام آنها.
اگر کودک شما در فاصله ی سنی سه تا چهار ماه به صداهای بلند هیچ واکنشی نشان نمی دهد و از خودش هیچ صدایی تولید نمی کند و یا اگر تن صدای نامتعارف مثل صدای خشن و گوشخراش و تودماغی دارد .
اگر در یک سالگی از تک کلمه مثل مامان استفاده نمی کند ، در دو سالگی نمی تواند حداقل ۱۵ کلمه بگوید و دستورات بسیار ساده را متوجه نمی شود .
قبل از 12 ماهگی، کودک باید به صداها هم توجه نشان دهد کودکانی که نسبت به صداها عکس العمل نشان نمی دهند ممکن است دچار مشکلات شنوایی باشند.
اگر کودک بزرگ تر از 2 سال مشکلات زیر را داشت، حتما او را توسط متخصص مورد سنجش و بررسی قرار دهید:
اگر او فقط می تواند کلمات و عکس العمل ها را تقلید کند و خود قادر به تولید کلمات یا اصطلاحات به طور خود آگاهانه نیست.
اگر فقط قادر به بیان صداها و کلمات خاصی که تکرار می شوند می باشد و نمی تواند از گفتار برای ارتباط بیشتر استفاده کند.
نمی تواند دستورات ساده را بفهمد و اجرا کند.
اگر تن صدای نا متعارفی دارد (مثلا صدای خشن و گوشخراش یا صدای تو دماغی دارد).
اگر گفتار کودک نسبت به سنش، قابل فهم نباشد. والدین باید حدود نیمی از گفتار کودک خود را در 2 سالگی متوجه شوند و در 3 سالگی حدود سه چهارم آن را بفهمند. تا 4 سالگی کلام کودک باید تقریبا به طور کامل فهمیده شود حتی به وسیله افرادی که او را نمی شناسند.
رشد طبیعی زبان در کودکان
از تولد تا سه ماهگی :
زبان اصلی کودک گریه است . کودک از طریق گریه کردن با اطرافیان و به خصوص مادر خود ارتباط برقرار می کند .
از طریق گریه نیازهایش را متوجه مراقب اصلی می کند . کودک با توجه به نیازهایش نوع گریه های متفاوتی دارد مثلا کودکی که گرسنه است متفاوت از کودکی که نیاز به جلب توجه دارد گریه می کند .
از چهار تا هفت ماهگی :
در این سن کودک سخنان نامفهوم زیادی به زبان می آورد و معمولا از ترکیب چند حروف بی صدا برای گفتن ماما ، بابا ، تاتا استفاده می کند . کودک در این سنین اسم خود را می شناسد و هنگامی که او را صدا می زنید به سرعت واکنش نشان می دهد .
از هشت ماهگی تا یک سالگی :
در این مرحله کودک حروف بی صدا و صدادار بیشتری را ترکیب می کند و تعداد حروف و صدایی که به زبان می آورد بیشتر است . در این مرحله کودک به دقت به حرف زدن شما توجه می کند و از اینکه شما با او حرف می زنید لذت می برد و مدام به دهان شما نگاه می کند .
از یک سالگی تا ۱۸ ماهگی :
در این مرحله کودک می تواند از دو یا چند لغت به طور همزمان استفاده کند و علاوه بر آن باید معنای کلماتی که بر زبان می آورد بداند . او در این مرحله باید حداقل بیست کلمه را بلد باشد .
دو تا سه سالگی :
کودک باید بتواند زبان اطرافیان را متوجه شود و در حدود سی ماهگی ۳۰۰ تا ۴۰۰ کلمه را بداند و در پایان سه سالگی باید بتواند به طور کامل صحبت کند و نیازهای خود را از طریق گفتار بیان کند .
چه عواملی موجب دیر حرف زدن کودک می شود؟
دلایل زیادی وجود دارد که موجب دیر حرف زدن کودک میشود. ممکن است یک نقص جسمانی مانع تلفظ کلمات توسط کودک شود یا کودک در درک مفاهیم مشکل داشته باشد. در این حالت، سیستم اعصاب داخلی، قادر نیست پیامی را بطور کامل بین مغز و دیگر اعضای بدن منتقل کند.
۱. نقص جسمانی
شکاف لب و دهان از مشکلاتی است که روی سخن گفتن کودک تاثیر می‌گذارد. کوتاه بودن فرنولوم (بافتی چین خورده که حرکت زبان در دهان را کنترل می‌کند) نیز بر روی حرف زدن کودک موثر است. مشکلات جسمی مانند این، معمولا در معاینات ماهانه نوزادی تشخیص داده می‌شوند. اما در صورت عدم تشخیص پزشک، با اولین مراجعه کودک به دندانپزشک یا تاخیر در صحبت کردن کودک، علت یابی می‌شوند.
۲. مشکلات دهانی
بسیاری از کودکانی که تاخیر در حرف زدن دارند، ارتباط میان مغز با اندام‌ها و ماهیچه‌های داخل دهانشان مختل شده است. بدین گونه که مغز کنترلی روی لب‌ها، زبان و فک ندارد. به همین دلیل آوا‌ها به صورت صحیح از مخرج ادا نمی‌شود. این مشکلات اگر درمان نشوند، به همین صورت باقی می‌مانند.
۳. تاخیر در رشد
ممکن است دیر حرف زدن کودک به دلیل تاخیر در رشد باشد. البته هر کودکی مطابق روند خاص خود رشد می‌کند، اما اگر مشاهده کرده‌اید رشد همه جانبه مهارت‌ها و فعالیت‌های کودک با تاخیر پیش می‌رود، حتما به پزشک مراجعه کنید. خصوصا روند رشد مهارت‌های حرکتی، شناختی و زبانی کودک را به دقت دنبال کنید.
اگر دیر حرف زدن کودک به دلیل تاخیر در رشد باشد، کودک خیلی کم حرف می‌زند (یا اصلا حرف نمی‌زند)، معنای صحبت دیگران را درک نمی‌کند، حرف‌های دیگران را طوطی وار تکرار می‌کند و هیچ گونه احساس و واکنشی نسبت به حرف‌هایی که می زند، ندارد.
۴. مشکلات شنوایی
یکی از دلایل دیر حرف زدن کودک، مشکلات شنوایی است. به همین دلیل شنوایی کودک بایستی توسط متخصص شنوایی سنجی مورد آزمایش قرار گیرد. کودکی که شنوایی کامل ندارد، در فهمیدن سخنان دیگر افراد مشکل دارد و دایره واژگان محدودی دارد. مشکل شنوایی باعث میشود کودک نتواند به درستی و روان صحبت کند.
۵. عفونت گوش
متاسفانه، عفونت گوش در کودکان زیر سه سال رایج است. البته بدین معنا نیست که هر کودکی که عفونت گوش داشته است، مشکل شنوایی و تاخیر در حرف زدن پیدا می‌کند. اگر عفونت گوش به موقع درمان شود، مشکلی برای کودک پیش نمی‌آید. اما عفونت‌های مزمن گوش، بر روی تکلم کودک تاثیر می‌گذارند. این عفونت‌ها به گوش میانی کودک آسیب می‌زنند و به درمان‌های معمولی پاسخ نمی‌دهند، بلکه در یک مدت کوتاه دوباره باز می‌گردند. اگر کودک شما در این دسته قرار می‌گیرد، بایستی به متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کنید تا درمان‌های لازم را دریافت کنید.
به طور خلاصه عوامل بسیار زیادی می تواند رشد کلامی و زبانی کودکان را به تاخیر بیندازد . یکی از مهم ترین عوامل دیر حرف زدن کودکان ، مشکلاتی در مغز دارند که ارتباط کافی را برای ایجاد و تولید کلام ایجاد نمی کند . این نوع کودکان با مشکل در استفاده از لب ها، زبان و فک برای تولید آوا مواجه هستند.یکی دیگر از آن عوامل، معیوب بودن سیستم تکلم کودک مثل مشکل در زبان یا سقف دهانش است. تا خوردن زیر زبان می تواند حرکت زبان را در تولید کلام، محدود کند.
مشکلات شنوایی می تواند نقش مهمی در تاخیر رشد زبان داشته باشد . کودکان گفتار را از طریق شنیدن صدای اطراف یاد می گیرند . اگر کودک به دلیل مشکلات شنوایی صدایی نشوند ، طبیعی است که نتواند حرف بزند .پس اگر کودکی دچار مشکل گفتاری است حتما باید از نظر شنیداری آزمایش شود. چنین کودکانی احتمالا در فهم، تقلید و گفتار مشکل دارند.
عفونت گوش، خصوصا عفونت های مزمن می تواند روی قدرت شنیداری تاثیر بگذارد. باید به عفونت های ساده گوش (که می تواند یک تهدید باشد) اهمیت داد اگر چه شاید تاثیری روی گفتار نداشته باشد.
عوامل ژنتیکی و وراثت نقش مهمی در تاخیر رشد زبانی دارند. بسیار دیده شده است که در برخی خانواده ها کودکان به نسبت بقیه هم سالان خود دیرتر زبان باز می کنند .
تاخیر در گفتار همچنین می تواند نشان دهنده یک تاخیر کلی در همه زمینه های رشد کودک باشد.
راه های تقویت رشد کلامی و حرف زدن در کودکان
روانشناسی کودک ثابت کرده است اگر والدین در زمانی که با کودک خود سپری می کنند با او حرف بزنند ، مهارت های زبانی او را تقویت می کنند .
اگر کودک کلمه ای را به اشتباه بیان می کند آن ها آن را اصلاح کنند و خودشان هنگام بیان کلمه آن را به شیوه ی کودک تکرار نکنند .
تحقیقات نشان داده است والدینی که برای کودکان خود کتاب داستان می خوانند بسیار پیشرفته تر و با دامنه ی لغات کامل تر حرف می زنند . خواندن داستان علاوه بر رشد زبانی نقش مهمی در تربیت فرزندان و آموزش مهارت های اجتماعی دارد .
والدین و کودکان مکالمه ی دو طرفه داشته باشند . مثلا والدین از کودک خود سوال هایی بپرسند که جواب آن به” بله و خیر” ختم نشود و مستلزم صحبت کردن باشد .
چنانچه احساس می کنید کودکتان رشد طبیعی کلامی ندارد و در حرف زدن مشکل دارد ، می توانید از طریق مرکز تخصصی مشاوره کودکان با روانشناس کودک در ارتباط باشید و از او بخواهید شما را کمک کند که مهارت های کلامی او را تقویت کنید .
صداهای کودکان قبل از 12 ماهگی
کودکان در این سن باید بتوانند نشانه هایی را از خود بروز بدهند که نشان دهنده استفاده از صداها برای ایجاد ارتباط با محیط اطراف باشد. اولین مراحل پیشرفت گفتاری، ایجاد صداهای نامفهوم توسط کودک است. همین طور که کودک بزرگ تر می شود (حدود 9 ماهگی) او شروع ردیف کردن صداها می کند و سعی دارد تا آواهای مختلف را به هم پیوند بدهد و کلماتی مثل «ماما» و «بابا» را (بدون اینکه واقعا معنای دقیق این کلمات را بداند) بیان کند.
کودک باید به صداها هم توجه نشان دهد. کودکانی که نسبت به صداها عکس‌العمل نشان نمی دهند ممکن است دچار مشکلات شنوایی باشند.
بیان کلمات در 12 تا 15 ماهگی
کودکان در این سنین باید محدوده وسیعی از اصوات کلامی را به کار ببرند و حداقل یک یا چند کلمه صحیح را بیان کنند (نه فقط «ماما» و «بابا»). کلماتی مثل «توپ» از کلمات ابتدایی است که کودک قادر به گفتن آن است. فرزند شما باید همچنین قادر به فهم و انجام دستورات باشد (مثلا «لطفا آن اسباب بازی را به من بده.»)
18 تا 24 ماهگی گسترش دامنه کلمات
کودک باید تا 18 ماهگی دامنه لغاتی در حد 20 کلمه داشته باشد و تا 2 سالگی قادر باشد حدود 50 کلمه یا بیشتر را بیان کند؛ به کودک باید یاد داده شود که دو کلمه را با هم ترکیب کند مثل «بابا رفت.» یک کودک 2 ساله قادر به انجام دستورات دو قسمتی می‌باشد (مثلا لطفا عروسکت را بردار و لیوانت را به من بده.)
2تا 3 سالگی
در این سن، والدین اغلب شاهد یک تحول اساسی در صحبت کردن کودک خود هستند. دامنه لغات کودک شما به یکباره افزایش می یابد و او می تواند 3 کلمه یا بیشتر را با هم ترکیب کرده و جمله بسازد.درک کودک نیز در این سنین افزایش می یابد. تا سن 3 سالگی کودک شروع به فهم این مطلب می کند که «آن را روی میز قرار بده» یا «آن را زیر تخت بگذار» چه تفاوتی با هم دارند. در این دوران کودک شما همچنین باید شروع به تشخیص رنگ ها و درک صفت
گفتار درمانی
در خصوص مشکل دار بودن کودک مشکوک شدید، یک آزمایش و بررسی مقدماتی توسط متخصص گفتار درمانی، بسیار ضروری است.
متخصص گفتار درمانی، ابتدا به مهارت های کلامی و زبانی کودک توجه کرده و آن را با توجه به جنبه های دیگر رشد کودک بررسی می کند. از کودک تست های استاندارد گرفته میشود و به دنبال نکته بر جسته ای در خصوص پیشرفت گفتاری و زبانی کودک می گردد.
بررسی می‌کند که کودک چقدر می فهمد، چه می تواند بگوید، آیا کودک سعی در برقراری ارتباط به روش های دیگر مثل اشاره کردن و تکان دادن سر و غیره به جای گفتار دارد، او وضوح کلام کودک را بررسی می کند، وضعیت دهان او (زبان، دهان و سقف آن) و عملکرد بخش های مختلف دهان برای صحبت کردن و حتی غذا خوردن و بلع را مورد بررسی دقیق قرار می دهد.
اگر او تشخیص داد که کودکتان نیاز به درمان دارد، نقش شما در این زمینه بسیار حیاتی است. او به شما می آموزد که چگونه در خانه با کودک خود تمرین کنید تا مهارت های گفتاری او را بهبود ببخشید.
اقدامات والدین
ژنتیک می تواند موثر باشد و هوش و استعداد کودک در یادگیری گفتار به او کمک کند ولی به هر حال محیط اطراف بسیار تاثیرگذار است و نحوه تربیت کودک در توانمندی های او نقش مهمی ایفا می کند. وقتی در گفتار، زبان، شنوایی یا در رشد کودک مشکلاتی وجود داشته باشد، مداخله سریع والدین کودک می تواند به او کمک کند.
وقتی شما فهم بهتری از دلیل حرف نزدن کودک خود داشته باشید، می توانید راه هایی را برای بهبود رشد گفتاری او یاد بگیرید.
به رشد گفتاری فرزندتان کمک کنید:
زمان زیادی را به برقراری ارتباط با کودکتان اختصاص دهید.
از دوران نوزادی او با او حرف بزنید، برایش شعر بخوانید و او را تشویق کنید تا صداها و اشارات را تقلید کند.
برای کودک خود کتاب بخوانید. کتاب هایی که مناسب سن اوست و دارای تصاویری است که او را تشویق به تماشای آنها می کند تهیه کنید. کم کم سعی کنید به تصاویر اشاره کنید و نام آنها را بیان کرده و او را به این کار تشویق کنید.
با او در طی روز صحبت کنید. مثلا اسم میوه ها را در مغازه میوه فروشی به او بگویید، به او توضیح دهید که در حین درست کردن غذا یا تمیز کردن خانه چه می کنید، به اشیاء منزل اشاره کنید و در حین رانندگی نظر او را به صداهای اطراف خود جلب کنید.
از او سوالاتی بپرسید و پاسخ های او را تصدیق کنید (حتی اگر فهم آنها سخت باشد.)
منظور خود را به صورت ساده بیان کنید اما هرگز از «کلام بچگانه» استفاده نکنید و سعی نداشته باشید تا با لحن یک کودک صحبت کنید.
هر چه زودتر به مشکلات گفتاری کودک خود پی ببرید، بهتر می‌توانید او را درمان کنید.
شما در قبال فرزند خود مسوول هستید. با کمک گرفتن به موقع از متخصص و وقت گذاشتن، کودک شما در آینده قادر به برقراری ارتباط مناسب با شما و دنیای اطراف خواهد بود.
مهم است که پدر و مادر بدانند که در روند حرف زدن کودکان، چه چیزی عادی و چه چیزی غیر طبیعی است. تا در صورت مشاهده رفتار غیرطبیعی حتما به متخصص مراجعه کنند.
نشانه‌های دیر حرف زدن کودک چیست؟
تولد تا 1 سالگی
کودک غان و غون نمی‌کند. با دیگران کم ارتباط برقرار می‌کند یا اصلا هیچ ارتباطی برقرار نمی‌کند.
1 تا 2سالگی
صداهای کمی از خودش در می‌آورد و آهنگ صدایش معنی دار نیست. تا 18 ماهگی هیچ کلمه‌ای را بر زبان نمی‌آورد. اسامی اشیا آشنا را تشخیص نمی‌دهد و تلاشی برای برقراری ارتباط نمی‌کند.
2 تا 3 سالگی
حرف‌های دیگران را کم متوجه می شود. دایره لغاتش محدود و کم است. کلمات را باهم ترکیب نمی‌کند. در دو و نیم سالگی نمی‌تواند چیزی که از او می‌خواهید، پیدا کند.
3 تا 4 سالگی
بسیاری از حرف‌هایش نامفهوم است. کم حرف می‌زند یا فقط چیز‌هایی را که می‌شنود، تکرار می‌کند. از فعل ها و صفت های کمی استفاده می‌کند. درک فرا زبانی محدودی دارد نمی تواند معنای پنهان جمله‌ها را درک نمی‌کند.
4 تا 5سالگی
خیلی نامفهوم و به صورت تک جمله‌ای حرف می‌زند و جمله‌های خیلی ساده را به کار می‌برد. زمان‌های فعل را درک نمی‌کند. نمی‌تواند یک داستان را بازگو کند. با تغییراتی که در محیطش ایجاد شده نمی‌تواند کنار بیاید. منزوی و کم حرف می شود و امید خود را از دست می دهد .
والدین باید با مشاهده اولین نشانه‌های غیر طبیعی بودن تکلم در کودک، به متخصص مراجعه کرده و درمان‌های لازم را دریافت کنند.
متخصصان گفتار درمانی بر روی بهبود مهارت‌های کلامی و گفتاری کودک کار می‌کنند و تمریناتی برای کار منزل به والدین می‌دهند.
بهترین راه درمان دیر حرف زدن کودک، تشخیص به موقع آن است. با انجام درمان‌های مناسب و گفتار درمانی مهارت‌های ارتباطی کودک بهبود چشمگیری پیدا می‌کند.
گردآورنده نسیم اراسته - کارشناس ارشد بالینی
فروشگاه اینترنتی اسباب بازی ، کلیه حقوق این سایت متعلق به بازی دان می باشد و کپی برداری از تصاویر و مطالب آن پیگرد قانونی دارد. «تمامی کالاها و خدمات این فروشگاه، حسب مورد دارای مجوزهای لازم از مراجع مربوطه می‌باشند و فعالیت‌های این سایت تابع قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران است.»
