گفتگوی روزنامه ابتکار با مسعود ریاحی، پیرامون اتیسم

گفتگوی روزنامه ابتکار با مسعود ریاحی، پیرامون اتیسم

وقتی نام اوتیسم به گوش می رسد سوالات بسیاری از نحوه پیشگیری تا آینده این بیماری در ذهن ایجاد می شود. در این رابطه «ابتکار» با مسعود ریاحی، کارشناس ارشد مشاوره، عضو انجمن اوتیسم ایران گفت و گو کرده است. 


بیماری اوتیسم یا اتیسم چیست؟


ریاحی: برای ارایه چنین تعریفی باید نگاهی بیاندازیم که در چه زمانی زندگی میکنیم و تعریفی که در حال حاضر وجود دارد را ارایه دهیم. خوانش علمی میگوید: اوتیسم یک سندرم عصب رشدی است که ناتوانی های حاصل از آن در سه سال اول پس از تولدپدیدار می شوند و همراه با رشد ادامه می یابند و تعامل اجتماعی کودک، تکلم و خزانه رفتاری او را به شدت مختل می کنند. در این افراد ارتباط، مهارت های اجتماعی، یادگیری از راه تقلید، توانایی های شناختی، بازی کردن، مهارت های ریز و درشت حرکتی،استقلال شخصی و توجه اشتراکی کودک عمیقا آسیب می بیند، بااین حال، اوتیسم در افراد مختلف علائم متفاوتی دارد و برای جداسازی آن از سایر اختلالات، اصطلاح «اختلال طیف اُتیسم» استفاده می شود. با خوانشی دیگر میتوان اوتیسم را نوعی فقدان «دیگری» برای آن فرد دانست؛ وضعیتی که غیریت سازی آن دچار مشکلاتی شده که ریشه در کارکرد مغز دارد. 
برخی نشانگان اختلالات طیف اوتیسم نیز این موارد اند: مشکلات آغازگری اجتماعی و پاسخ دهی، مشکلات ارتباط غیر کلامی، اشتغال نا معمول ذهنی با اشیا و موضوع ها، رفتارهای حسی غیر معمولی، رفتار های کلیشه ای


علت بروز این بیماری در کودکان چیست؟برخی عوامل ژنتیکی و محیطی را عامل بروز این بیماری می دانند و برخی دیگر این بیماری را به مشکلات دوران بارداری و حمله های عصبی مرتبط می کنند . کدام عامل سبب بروز این بیماری است؟ آیا راهی برای پیشگیری از بیماری در هنگام پیش از بارداری در مادران وجود دارد؟


ریاحی: اگر نگاهی به منابع علمی در این حوزه بیاندازیم، نمی توان توافقی همگانی یافت که علت اختلالات طیف اتیسم، این عامل است. نه تنها اوتیسم بلکه بسیاری دیگر مشکلات نیز چنین اند. همواره، شبکه ای از عوامل هستند که با فرمی درهم آمیخته، یک مشکل یا اختلال را بوجود می آوردند و علم با تمام آنچه در توان داشته، به بخشی از این عوامل دست پیدا میکند. حال برمیگردیم به اتیسم، در زمینه سبب شناسی تحقیقلات بسیاری نشان دهنده همبستگی وجود اوتیسم با عواملی است، مثل آلودگی های زیست محیطی و یا بیماری و مصرف قرص هایی در زمان بارداری. حال اگر معنای همبستگی را بدانیم، متوجه خواهیم شد که همبستگی رابطه علت و معلولی را مشخص نمی کند؛ همبستگی به ما میگوید، زمانی که این متغییر تغییر کرده، آن متغییر نیز تغییر کند، ولی الزاما علت تغییر یکدیگر نیستند و ممکن است تغییرها ناشی از بسیاری از عواملی باشند که علم در شناسایی آن ناتوان است یا هنوز ناتوان مانده است. یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه کرد، افزایش توان شناسایی اختلالات طیف اوتیسم است؛ به این معنا که در گذشته اختلالاتی را به اشتباه به چیزهایی نسبت میدادند و حال با توجه به اطلاع از نشانگان اتیسم، جامعه روانشناسی متوجه شده است که این نشانه ها در طیف اوتیسم قرار می گیرد و به این ترتیب به تعداد این افراد اضافه شده است در آمار ها. پیشگیری ای هم اگر وجود داشته باشد، در سطوح متفاوتی است؛ مثلا دوری از شرایط آلوده زیست محیطی یا کنترل بیماری ها در زمان بارداری و عدم مصرف برخی دارو ها، اگر به اوتیسم هم مربوط نباشند، رعایتشان خالی از لطف نیست. و در زمینه شناسایی به مثابه پیشگیری سطح دو یا سه، هرچه زودتر این اختلالات شناسایی شوند، و زمان طلایی از بین نرود قطعا شانس بالایی برای بهبود وجود دارد.


آیا راه درمان برای این افراد وجود دارد؟ یا تنها راه توانبحشی و کاردرمانی است؟


ریاحی: اگردرمان به مثابه تمام شدن اختلال و نشانگان آن و تبدیل شدن به یک فرد کاملا عادی است، خیر. چنین درمانی وجود ندارد. اگر هم فردی وجود دارد که کاملا شبیه یک فرد عادی شده است، قطعا به اشتباه اوتیسم تشخیص داده شده است. اختلالات مربوط به اتیسم، یک طیف دارد که سطح هایی با توجه به شدت و کیفیت نشانه ها از هم تمیز داده شده اند و درمان به این بستگی دارد که فرد کجای طیف قرار دارد و نیازمند کدام یک از متخصصین است. چیزی که واضح است، در بحث درمانی نیازمند وجود یک تیم هستیم، تیمی متشکل از روانشناسان، مشاوران، توانبخش ها، گفتار درمانگر ها و گاهی، نه همیشه، نیازمند مصرف قرص هستند که می بایست گاهی روانپزشکان نیز ورود کنند.


برخی، مبتلایان به اختلالات طیف اوتیسم را مترادف با عقب ماندگی می پندارند و آینده ای برای بیماران اوتیسمی متصور نیستند. آیا افراد مبتلا به اوتیسم می توانند به زندگی عادی دست پیدا کنند؟ 


ریاحی: تعریف اختلالات به خصوص در علل بروز، روند های درمان، آینده و حال کودک باهم فرق دارند. هر چند تعداد زیادی از افراد اتیستیک هوش پایین تر از نرمال دارند و همپوشی هایی با کند ذهنی دارند، اما اختلال اوتیسم همان اختلال کند ذهنی و عقب ماندگی ذهنی نیست. افراد دارای اوتیسم عموما تا آخر عمر می بایست که تحت نظارت های درمانی و کنترلی باشند. البته سطح های اختلال اوتیسم متفاوت است، شدت نشانه ها و علایم و مشکلات یکسان نیستند که بتوان نسخه ی همگانی ارایه داد. افرادی در انجمن اوتیسم ایران وجود دارند که در همین جامعه دارای شغل اند، نوازندگان قابلی اند و ارتباطات نسبتا مطلوبی با افراد برقرار می کنند.


چه اندازه زمان لازم است که فرد مبتلا به اوتیسم تحت کاردرمانی و توانبخشی بتواند به بهبودی نسبی برسد؟


به هیچ عنوان نمی توان زمانی را مشخص کرد، زیرا که افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم، در یک سطح نیستند و در یک زمان شناسایی نمی شوند و به همین ترتیب زمان های کاملا متفاوتی برای بهبود وجود دارد، چیزی که واضح است، این است که هر چه زودتر شناسایی صورت گیرد، شانس بهبودی بالاتر می رود، معمولا زمان طلایی شناسایی، زیر سه سالگی است. از طرفی اختلالات طیف اتیسم، پویا و پیشرونده اند و به مرور به قسمت های مربوط به رشد نفوذ می کنند. این نیز علتی برای عدم توان تعیین زمان درمان است.


در ایران چه مراکزی برای درمان و بهبود این افراد وجود دارد؟ 


ریاحی: والدین پس از احساس کردن نشانه های اختلال کودک طبیعتا ابتدا به متخصص این حوزه نظیر روانشناس و مشاور یا روانپزشک مراجعه می کنند. تشخیص اوتیسم یک کار تیمی بین این دو تخصص است . متخصصی که بر اساس نیاز کودک و سن او و قرار گرفتن در سطح این بیماری درمانی را معرفی می کند. مراکز و کلینیک های خصوصی کاردرمانی، رفتار درمانی، گفتار درمانی و حتی آموزش های مدرسه ای ارائه می دهند. در کنار کلینیک ها مراکز روزانه اوتیسم هستند که کودک مثل مهد کودک یا مدرسه به این مراکز برده می شود و آنجا با رویکرد درمانی خاصی که معمولا ABAاست، تحت درمان و آموزش قرار می گیرد. مدارس اوتیسم هم گزینه دیگری هستند. غیر از این مراکز که برای کودک هستند، مراکز خدماتی مانند انجمن اوتیسم و یا کمپین ها وجود دارد که از والدین حمایت های مادی و معنوی می کند. 


انجمن ها، مراکز و، چقدر می توانند در بهبود وضعیت این افراد و خانواده هایشان موثر باشند؟ نظرتان در این باره چیست؟ و در انتها اگر حرفی بنظرتان می رسد که گفتنش را ضروری می دانید، بفرمایید.


ریاحی : در این حوزه، انجمن اوتیسم ایران، که بصورت خیریه کار خود را شروع کرده و به همین صورت نیز ادامه می دهد، در بهبود این وضعیت، بسیار موفق بوده است، از کمک هزینه های مالی و معنوی تا درمان و توانبخشی هایی زیر نظر متخصصان، توانسته در این حوزه، بصورت جدی به کار خود ادامه بدهد. 
نکته ای می خواستم آن را اضافه کنم این است، به اعتقاد من، روانشناس ها و مشاورین، جزء اصلی ترین افرادی اند که می توانند با حضور پررنگ تر، تغییرات جدی تری در این زمینه ایجاد کنند. اوتیسم صرفا یک اختلال مربوط به یک فرد نیست، اوتیسم تمام اعضای یک خانواده را درگیر می کند، و مشکلات جدیدی را در این بافت بوجود می آورد، به طوری که یکی از عوامل جدید طلاق در جامعه ما، وجود یک فرد دارای اوتیسم در خانواده است. از هزینه های سرسام آور بگیرید تا پایین آمدن خلق اعضای خانواده به علت رفتار های تنش زای یک فرد دارای اتیسم، همگی موجب تشکیل مشکلات جدی ارتباطی میان اعضای خانواده و خلقی شان خواهد شد. در این وضعیت وجود روانشناسان و مشاورین علاوه بر نظارت و کنترل در بحث درمان فرد دارای اتیسم، می بایست به خانواده های این افراد بصورت جدی تری بپردازند، زیرا که بهبود یک فرد دارای اتیسم، علاوه بر درمان ها به بافت مطلوب و عاری از تنش نیازمند است و می بایست از ورود مشکلات فرد دارای اختلال به زندگی زناشویی والدین، جلو گیری کرد.

* مسعود ریاحی،عضو انجمن اتیسم ایران و عضو تیم پژوهشی بازی دان می باشد.

منبع: روزنامه ابتکار